در بسیاری از کشورها از جمله ایران قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری، طرح صنعتی باید ثبت شود تا تحت حمایت قوانین مربوط به طرح صنعتی قرار گیرد. طبق قانون ، بهره برداری از هر طرح صنعتی ثبت شده توسط اشخاص ثالث، مشروط به موافقت مالک آن است و مالک می تواند علیه هر شخصی که بدون موافقت او حقوق ناشی از ثبت وی را نقض کند در دادگاه اقامه دعوی نماید.
پیش تر درمقاله ای با عنوان ثبت طرح صنعتی درخصوص ویژگی ها و مشخصات کلی طرح های صنعتی و همچنین اهمیت ثبت طرح صنعتی ، به تفصیل پرداخته شده که مطالعه آن خالی از لطف نیست.اما به طور خلاصه اینطور میتوان گفت با ثبت طرح صنعتی در اداره مالکیت صنعتی، مالک از حق استفاده انحصاری برخوردار می گردد و میتواند از کپی برداری اشخاص ثالث جلوگیری نماید.
اهمیت ثبت طرح صنعتی
- ثبت یک طرح صنعتی به مالک حق انحصاری می دهد تا از نسخه برداری غیر مجاز و تقلید توسط اشخاص ثالث جلوگیری نماید.
- ثبت طرح های صنعتی فعالیت تجاری و رقابت عادلانه را ارتقاء می دهد ضمن اینکه تولید طیف وسیعی از محصولات که از نظر زیبائی شناختی جذاب هستند را افزایش خواهد داد.
- ثبت یک طرح ارزشمند باعث بازگشت مطلوب سرمایه گذاری شده چرا که مالک طرح با توجه به اینکه اطمینان از انحصاری بودن محصول خود دارد در ارتقا کیفیت آن دقت نموده و این امر موجب شناخت محصول و اطمینان بازار و مشتریان شده و در نتیجه درآمد بیشتری را بوجود می آورد.
- طرح های صنعتی دارائی تجاری هستند که می توانند ارزش یک شرکت و محصولات آنرا افزایش دهد، هرچه موفقیت و عرضه یک طرح بیشتر باشد ارزش آن برای شرکت بیشتر خواهد بود.
- مالک طرح صنعتی ثبت شده می تواند با واگذاری اجازه بهره برداری از یک طرح به اشخاص ثالث برای مدت مشخص از امتیازات لازم بهره مند گردد. به عبارتی دیگر طراح با نگاه تجاری می تواند به طور مستقیم یا غیر مستقیم به بازار تولید و تنوع محصولات کمک کند.
- ثبت یک طرح صنعتی به شرکت ها این فرصت را می دهد که میزان موفقیت محصولاتشان را در بازار ارزیابی نموده و با اطمینان از بازگشت سرمایه و انحصاری بودن آن نسبت به تولید و عرضه آن اقدام نمایند.
- مدت زمان حمایت از مالکیت های صنعتی عموما ۵ سال میباشد که این مدت تا دو دورهی پنج ساله قابل تمدید بوده و نهایتا میتواندبه ۱۵ سال برسد.
حمایتهای قانونی
حمایتهای قانون از مالکین طرحهای صنعتی به شرح زیر است
1. جلوگیری از تجاوز به حقوق ناشی از طرح صنعتی ثبت شده و رفع تجاوز
قانون در برابر نقض حقوق صاحب طرح یا تجاوز به حقوق وی از ذی حق حمایت می کند.
نقض حقوق صاحب طرح ثبت شده یا تجاوز به حقوق نامبرده، یا قائم مقام قانونی و قهری وی ، ممکن است انواع و اشکال مختلف داشته باشد.
از جمله این تجاوز آن است که اشخاصی بدون موافقت و رضایت صاحب و مالک حقوق مورد حمایت قانون، فعالیتی در ایران انجام دهند که با حقوق مزبور مغایرت داشته باشد و یا از طرح صنعتی ثبت شده بدون موافقت مالک آن، بهره برداری کنند.
یعنی در ساخت، فروش و وارد کردن اقلام حاوی آن طرح صنعتی، استفاده نمایند. در این صورت، قانون از طرح ثبت شده وصاحب حقوق آن، حمایت می کند و صاحب حق می تواند از طریق اقامه دعوا و مراجعه به مراجع قضایی، از فعالیت متجاوزان جلوگیری کند و خسارت وارد شده به صاحب طرح نیز از طریق اقامه دعوی قابل مطالبه است.
صاحب حق در درجه اول مالک طرح ثبت شده خواهد بود و دارنده مجوز بهره برداری از طرح نیز علاوه بر مالک حقوق تحت حمایت،درصورتیکه ثابت کند که از مالک طرح درخواست کرده تا علیه متجاوز به حقوق وی، اقامه دعوی نماید ولی مالک از انجام درخواست امتناع کرده یا نتوانسته است اقدام به اقامه دعوی کند، دارنده اجازه بهره برداری از طرح صنعتی، حق مراجعه به دادگاه و اقامه دعوی علیه متجاوز را دارد تا از نقض حقوق وی جلوگیری شود یا برای جلوگیری از نقض قریب الوقوع حقوق و مطالبه خسارات وارده، اقامه دعوی کند.
2. جبران خسارات
قانون علاوه بر این که در برابر تجاوز به حقوق صاحب طرح، از وی حمایت می کند و مانع این تجاوز می شود یا از ادامه تجاوز جلوگیری می کند، به صاحب طرح، حق داده است که علیه وارد کننده خسارات اقامه دعوی کند و ضرر و زیان خود را از زیان زننده مطالبه نماید.
بنابراین هرگاه شخصی بدون اجازه مالک طرح صنعتی ثبت شده، از آن در تولید کالا وفروش آن استفاده کند ویا با تقلیداز طرح ثبت شده، از شهرت و اعتبار آن بهره برداری نماید یا با تولید کالای نامرغوب با تقلید از علائم و طرح های صنعتی مشهور به اعتبار و شهرت طرح ها لطمه وارد کند.
صاحبان طرح ها می توانند ضرر وزیان مادی و معنوی وارده را از طریق اقامه دعوی مطالبه نمایند. در این صورت، دادگاه با احراز ورود خسارت، حکم بر پرداخت آن به متضرر صادر خواهد کرد.
که پس از قطعی و نهایی شدن حکم، زیان زننده باید ضرر موضوع حکم را جبران و خسارات تعیین شده را به متضرر بپردازد.
3.دستور موقت مبنی برتوقیف کالا و تامین خواسته
ممکن است کالایی با علامت تقلبی تولید شده باشد یا از طرح صنعتی ثبت شده بدون اجازه مالک آن بهره برداری شده و در ساخت و فروش کالا مورد استفاده قرار گرفته باشد، در این صورت مالک طرح یا قائم مقام وی می تواند از دادگاه صالح خواستار، توقیف کالاهای مذکور گردد.
با توجه به مفاد دادخواست و عدله تقدیمی مالک طرح صنعتی، مبنی برتوقیف کالاهای تولید شده غیرمجاز ،دادگاه میتواند حکم و دستور موقت برتوقیف کالا برحسب درخواست خواهان صادر نماید.
4.صدور حکم برمحکومیت ناقض حقوق ناشی از طرح صنعتی
مالک طرح صنعتی ثبت شده یا قائم مقام قانونی وی می تواند علیه کسی که بدون اجازه اقدام به بهره برداری از طرح کرده، اقامه دعوی کند تا از ادامه عمل ساخت، فروش یا ورود این محصولات جلوگیری به عمل آید.
دادگاه با توجه به مفاد دادخواست تقدیمی خواهان و مدارک و مستندات وی، علاوه برتوقیف کالاهای تولید شده و منع عرضه آن ها به بازار به شرحی که گذشت، در ماهیت امر رسیدگی و در صورت اثبات و احراز حقانیت مالک طرح صنعتی، حکم برمحکومیت خوانده به عدم ساخت، فروش یا ورود محصولات مزبور و پرداخت خسارات وارده به خواهان صادر خواهد کرد.
تکلیف کالاهای تولید شده غیرقانونی را نیز تعیین خواهد نمود که بسته به مورد ممکن است حکم بر معدوم ساختن کالاهای تولید شده غیرقانونی صادر کند.
ضمانت اجرای کیفری در ثبت طرح صنعتی
هر شخصی که با علم و عمد، بدون موافقت مالک طرح صنعتی، از آن بهره برداری کند یعنی هرکس عالماً در ساخت، فروش کالا و وارد کردن اقلام تولیدات مربوط به یک طرح صنعتی از طرح به ثبت رسیده متعلق به دیگری، بدون رضایت وی استفاده کند، در واقع مرتکب تقلب شده و از شهرت و اعتبار طرح ثبت شده دیگری سوء استفاده کرده و به نوعی مرتکب رقابت نامشروع شده است که عنوان قانونی جرم مزبور نقض حقوق دیگران است.
به موجب قانون ثبت طرح های صنعتی، اقدام به نقض حقوق دیگری غیرقانونی محسوب و عمل آن شخص، جرم تلقی شده است. مجرم علاوه برجبران خسارت به صاحب طرح یا قائم مقام قانونی وی، به پرداخت جزای نقدی یا حبس تعزیری و یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
رسیدگی به تخلف و جرائم ارتکابی در صلاحیت دادسراها و دادگاه های کیفری است.
